Wielu sportowców prędzej czy później przekonuje się, że psychologia w sporcie jednak ma znaczenie. Mentalność czyli sposób myślenia jest sprawą niezwykle indywidualną. Zdarza się, że nie potrafimy zrozumieć nawet własnych zachowań. Ma to miejsce szczególnie pod wpływem stresu. Sport to natomiast dziedzina gdzie praca nad mentalnością ma znaczenie szczególne.

Znawcy przedmiotu datują początki psychologii sportu na koniec XIX wieku. Prekursorami tego kierunku byli min. Triplett badający czynniki wpływające na wyniki cyklistów, oraz amerykański badacz Griffith, który w 1926 roku opublikował książkę „Psychology of Coaching”, a w 1928 roku- „Psychology and Athletics”. Pojęcie treningu mentalnego zostało wprowadzone w latach sześćdziesiątych przez szwedzkiego badacza L. E. Uneståhla. W latach osiemdziesiątych tą metodę treningową stosowała większość olimpijskich konsultantów .

Trening mentalny polega na zaprzęgnięciu zasobów ludzkiego umysłu, takich jak pamięć, wyobraźnia, mowa, myśli czy spostrzegawczość, w celu pracy nad określonymi obszarami zachowania jednostki. Zachodzi zarówno na poziomie świadomym jak i podświadomym, odwołując się jednocześnie do sfery uczuć i emocji.

Trening mentalny znajduje zastosowanie w doskonaleniu takich obszarów jak: nabywanie nowych umiejętności, podtrzymywanie i wzmacnianie umiejętności, uczenie się i wzmacnianie strategii gry, rozgrzewka psychiczna, przegląd dokonań, kierowanie stresem, rozwiązywanie problemów, budowanie pewności siebie, odnowa po kontuzjach i ciężkich treningach, a nawet zwiększanie siły mięśniowej. Sportowcy wysokiej klasy stosują również tzw. biofeedback. „Urządzenie biofeedback (biologiczne sprzężenie zwrotne) wykorzystuje narzędzia do pomiaru i przedstawienia informacji na temat zmiany procesów fizjologicznych osoby badanej. To technika samoregulacji stosowana przez sportowców głównie w celu poprawienia zdolności zawodnika do wchodzenia w stan relaksacji. Działa na zasadzie uświadamiania sobie słabych lub wewnętrznych reakcji, poprzez dostarczanie wyraźnych bodźców zewnętrznych.

Efekty stosowania treningu mentalnego potrafią byc zdumiewające. Dla przykładu Shackell i Standing badając wpływ treningu mentalnego na siłę mięśni stwierdzili, że grupa tylko wyobrażająca sobie ćwiczenie mięśni bioder uzyskała podobny wzrost siły (24%), co grupa która rzeczywiście ćwiczyła (28%). Podobne wyniki uzyskano w badaniach nad siłą palców dłoni. Jednakże trening mentalny daje najlepsze efekty gdy stanowi uzupełnienie treningu fizycznego i w tej formie stosuje się go najczęściej.

Biologiczne podłoże treningu mentalnego dobrze opisał M. Jannerod. Za wyobrażenie ruchu uważa on przewidywanie efektów działania, przygotowywanie do zamierzonego ruchu, powstrzymywanie się od działania i zapamiętywanie działania. Sam model treningu wyobrażeniowego (wg. Janneroda) oznacza krótkoterminowe przechowywanie różnych reprezentacyjnych kroków. Te wspomnienia są wymazywane gdy ma miejsce akcja odpowiednia do zamierzonego celu. Gdy akcja nie ma miejsca lub jest niekompletna, cały system pozostaje aktywowany i reprezentowany ruch i tak zostaje przećwiczony. Przykład eksperymentu potwierdzającego wpływ wyobraźni na fizjologię organizmu stanowi badanie, w którym zarejestrowano wzrost tętna, szybkości oddechu i ilości wydychanego dwutlenku węgla u osób badanych, którzy tylko sobie wyobrażali wykonywanie ćwiczenia. Wzrost tętna wyniósł 32% w grupie wyobrażającej sobie ćwiczenie, zaś w grupie faktycznie ćwiczącej 50%.

Trening mentalny jest szeroko stosowany przez zaawansowanych sportowców. Może stanowić świetny sposób na przyśpieszenie nauki elementów technicznych w sporcie. Dla wysokiej klasy sportowców dodanie dodatkowej jednostki treningowej może stanowić spore utrudnienie, stwarzając ryzyko przemęczenia i narażając na kontuzje. Ryzyka takiego nie ma w treningu wyobrażeniowym, gdzie należy uważać jedynie na to by nie przestymulować układu nerwowego impulsami kojarzącymi się niektórym zawodnikom negatywnie.

Ilość zmysłów zaprzęgnięta do pracy w trakcie budowania wyobrażenia również ma istotne znaczenie. Zgodnie z zasadą, że im głębiej coś zostanie przetworzone tym lepiej zostanie zapamiętane. Należy więc wykorzystać wszystkie zmysły. Zdolność do kreowania wyobrażeń jest cechą indywidualną i różni się u poszczególnych zawodników co może rzutować na efekty ich treningów.

Ważne jest, aby stosowanie treningu mentalnego wzmacniało automatyzm ruchu. Analiza ruchu nie może być przeprowadzona jedynie na poziomie bardzo szczegółowym i przykładowo wyłącznie w zwolnionym tempie. Ten typ treningu, aby przyniósł pożądane rezultaty, powinien być zróżnicowany. Podobnie zresztą jest z treningiem fizycznym. Analiza ćwiczenia winna kończyć się odtworzeniem ruchu w realnym tempie wykonania ćwiczenia, co ma na celu pracę nad płynnością i automatyzmem ruchu.

Znawcy tematu twierdzą, że trening wyobrażeniowy przynosi obserwowalne efekty po kilku miesiącach, oraz, że ten sposób pracy nad sobą trzeba polubić. Jednakże w literaturze znaleźć można badania, które przyniosły zadowalające efekty nawet po dwóch tygodniach ( jak choćby przytoczony wyżej trening mięśni bioder), a nawet po 4 dniach.