Treść profesjonalnych kontraktów sportowych

Umowa o pracę

Z art. 22 ust. 2 “Ustawy o kulturze fizycznej”² wynika, ze wolą ustawodawcy było, aby zawodnik profesjonalny uprawiał sport na podstawie umowy o pracę, która w przeważającej mierze winna być zgodna z zasadami Kodeksu Pracy. Z faktu, iż nie można postawić znaku równości pomiędzy obowiązkami i prawami “zwykłego” pracownika oraz sportowca profesjonalnego, wypływa konieczność różnicowania treści ich umów o pracę ze względu na przedmiot stosunku pracy (dyferencjacja przedmiotowa).³

Przedmiotem stosunku pracy zawodnika profesjonalnego jest świadczenie specyficznego rodzaju pracy (tzw. pracy sportowej⁴), polegającej na uczestniczeniu w treningach i zawodach o randze mistrzowskiej lub innej⁵, wskazanych mu przez jego pracodawcę, czyli klub sportowy. Jak zauważa A. Kijowski:

Analizując kodeksowy kształt treści umowy o pracę, należy stwierdzić, iż jak stanowi art. 29 KP znaleźć się w niej powinny postanowienia o: jej rodzaju (na czas nieokreślony, na czas określony, na czas wykonywania określonej pracy, spółdzielcza umowa o pracę) warunkach i stronach. Postanowienia, odnoszące się do określenia rodzaju i stron, nie wymagają dodatkowych szczegółowych wyjaśnień. Wypada jedynie nadmienić, gdy strony nie określiły wyraźnie rodzaju umowy, to stan taki rodzi domniemanie, ze zawarto ją na czas nieokreślony. Tymczasem w klubach sportowych zawiera się umowy o pracę z zawodnikami profesjonalnymi na czas określony, np.: na jeden rok czy na trzy lata itp.⁷ Trudny do zaakceptowania byłby dla nich, jak się wydaje, obowiązek zawierania umów o pracę na czas nieokreślony, jaki nakłada na pracodawcę art. 251 KP. Zgodnie z jego treścią:

Z istoty sportowego stosunku pracy wynika, ze zawodnik profesjonalny wykonuje swe obowiązki w trakcie trwania cyklu rozgrywkowego, w ciągu kilku miesięcy w roku kalendarzowym. Po jego zakończeniu zawodnicy zmieniają barwy klubowe, kończą karierę sportową , itd.. Umowy o pracę na czas określony wydają się więc idealnie dopasowane do charakteru zobowiązania sportowego. Oczywiście mogą to być umowy na dość długi okres czasu, na np. sześć lat lub więcej, lecz czy rozwiązuje to całkowicie problem zastosowania dyspozycji art. 251 KP, do stosunku pracy zawodnika profesjonalnego?

Konstrukcja umowy o pracę na czas określony, powoduje także i to, że po zakończeniu okresu, na który została zawarta, strony mają pełną swobodę w wyborze “dalszej drogi”. Mogą , lecz nie muszą , zawrzeć ze sobą kolejną umowę. Np. w rozgrywkach organizowa-nych przez PZPN, zawodnik, któremu skończył się kontrakt, teoretycznie może przejść do dowolnie wybranego innego klubu. Gdy zainteresowane kluby nie mogą dojść do porozu-mienia w kwestii ekwiwalentu transferowego⁸, właściwy organ PZPN ustala, po przepro-wadzeniu postępowania mediacyjnego, stosowną jego wielkość, biorąc pod uwagę: wiek zawodnika, aktualny poziom sportowy, wysokość zarobków w klubie i reprezentacji⁹.Lecz w praktyce może się okazać, iż klubu sportowego, do którego zamierzał przejść zawodnik, nie będzie stać na zapłatą nawet tej, ustalonej w sposób mediacyjny i uśredniony, kwoty ekwiwalentu za wyszkolenie. Stan taki przynajmniej w polskiej piłce nożnej utrzymał się do 1 lipca 2003 roku. Od tego bowiem dnia można stosować w praktyce zasadę wolności transferowej, będącej rezultatem tzw. „sprawy Bosmana”, skutkującej swobodą zawodnika profesjonalnego w wyborze nowego pracodawcy po upływie okresu ważności jego dotychczasowego kontraktu.

Można więc stwierdzić, że kluby sportowe poprzez zawieranie z zawodnikami profesjonalnymi długoletnich umów o pracę na czas określony w praktyce unikną obowiązku realizowania dyspozycji przepisu art. 251 KP. Po dwóch umowach o pracę na czas określony (np. jednego roku) mogą przecież zatrudnić zawodnika na podstawie umowy cywilnoprawnej, co poprzez przerwanie ciągu umów spowoduje, iż liczenie następujących po sobie umów terminowych rozpocznie się od nowa.

W umowach o pracę zawodników profesjo-nalnych spotyka się także postanowienie, iż “przy zawieraniu umowy o pracę na czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy, strony mogą przewidzieć dopuszczalność wcześniejszego rozwiązania tej umowy za dwutygodniowym wypowiedzeniem”. Nie ulega wątpliwości, że w ten sposób, kluby bardzo sprytnie chcą uchronić się przed konieczności realizowania swych zobowiązań, głównie finansowych, w przypadku kontuzji lub istotnego obniżenia poziomu sportowego zawodnika. Należy sądzić, że liczą przy tym na “nieznajomość swych praw” przez zawodników, przez co w praktyce choć jest to minimalny odsetek pośród wszystkich kontraktów¹⁰, jest to instytucja funkcjonująca jednostronnie. A przecież w takim stanie rzeczy, zarówno klub, jak i zawodnik mogą rozwiązać umowę o pracę przed terminem, na jaki została zawarta (zawodnik może więc swobodnie odejść z klubu, dezorganizując jego funkcjonowanie). Z powyższych względów kwestionuję celowość zamieszczania takich postanowień w profesjonalnych kontraktach sportowych, zawieranych w formie umowy o pracę.

Rodzaj Pracy

W umowach o pracę zawodników profesjonalnych rodzaj wykonywanej pracy będzie tożsamy z rodzajem dyscypliny sportu, w której rywalizuje dany klub, czyli ich pracodawca. I tak, na przykład, klub sportowy, wystawiający do rywalizacji drużynę w lidze hokeja na lodzie, w umowie będzie rodzaj pracy zawodnika określał jako “reprezentowanie barw klubowych w zawodach ligi hokeja na lodzie, wskazanych przez klub oraz uczestniczenie w zajęciach treningowych”.

Trzeba tu zauważyć, iż wymóg uczestniczenia w zajęciach treningowych dotyczyć będzie przede wszystkim zawodników sportowych gier zespołowych¹¹, w których znaczenie ma zgranie drużyny. Dotyczy to hokeja na lodzie, piłki nożnej, koszykowej, ręcznej itp. Natomiast z inną sytuacją , będziemy mieli do czynienia w sportach, polegających na rywalizacji drużynowej o innym charakterze, takich jak żużel czy kolarstwo itp., gdzie zasadnicze znaczenie ma przygotowanie indywidualne. Zawodnicy będą tu rozliczani z wyników lub punktów, jakie zdobędą w imprezie o randze mistrzowskiej, i dlatego ich indywidualną sprawą będzie przygotowanie do zawodów. Sposób, w jaki zawodnik osiągnie i następnie utrzyma optymalną formę sportową (a więc np. to, czy będzie odbywał treningi dwa razy dziennie, czy tez raz w tygodniu), znajduje się poza sfer bezpośredniego zainteresowania klubu sportowego.

Miejsce pracy zawodnika

Jeżeli chodzi o pojęcie miejsca pra­cy zawodnika profesjonalnego, to nie jest ono jednorodne.¹²Mówiąc o tym miejscu będziemy myśleli o siedzibie klubu, z którym zawodnika łączy umowa o pracę. W innym znaczeniu pojęcie “miejsca pracy” będzie związane z istotą pracy sportowca, którą jest reprezentowanie barw klubowych w trakcie rozgrywek lub imprez, wskazanych mu przez klub. W trakcie całego cyklu rozgrywkowego część imprez sportowych będzie odbywała się na obiektach klubu, zatrudniającego sportowca, część rozgrywek na obiektach drużyn przeciwnych. W związku z tym w praktyce przyjęło się rozróżnienie tych dwóch miejsc rozgrywania imprez sportowych za pomoc terminów: “u siebie” i “na wyjeździe”. Takie też będzie określenie w umowie o pracę zawodników profesjonalnych ich miejsca wykonywania pracy.

Miejscem pracy sportowca będą również obiekty klubu wykorzystywane do zajęć treningowych, zazwyczaj położone w jednym kompleksie sportowym, co będzie równoznaczne z miejscem pracy określanym za pomoc terminu “u siebie”. Mogą to być także miejsca, w których odbywają się tzw. zgrupowania szkoleniowe. Obecnie są to najczęściej wynajmowane obiekty, wyposażone w bogatą bazę szkoleniowomedyczną, na których kadra klubu sportowego przygotowuje się do nadchodzących rozgrywek. Ostatnio bogatsze kluby przygotowują się do rozgrywek także poza granicami naszego kraju, zatem miejsce wykonywania pracy w takich przypadkach, będzie usytuowane poza granicami Polski. W tej sytuacji zawodnikom przysługują wszelkie świadczenia, przewidziane w prawie polskim dla pracowników, skierowanych do pracy za granicą.¹³ W przypadku kolarzy szosowych trudno będzie określić miejsce ich pracy za pomoc tych samych pojęć (“u siebie”, “na wyjeździe”) jak przy wcześniej omawianych dyscypli-nach sportu. W ich umowach miejsce pracy określone jest za pomoc generalnego pojęcia “imprezy wskazane przez klub”, które jest zbyt szerokie, i jako takie nie może zostać zaakceptowane przez doktrynę prawa pracy. Na początku każdego sezonu zawodnikom podaje się jednak do wiadomości rozkład imprez organizowanych przez Polski Związek Kolarski lub pod jego patronatem, tworzący tak zwany “kalendarz startów”. Kluby sportowe wybierają z takiego kalendarza imprezy, które je interesują , a następnie przedstawiają zawodnikom. Znajomość takiego rozkładu imprez ma niebagatelne znaczenie przy ustalaniu priorytetu treningowego i pozwala zawodnikowi przygotować “szczyt formy” na najważniejsze zawody w roku.

Termin rozpoczęcia pracy

Dopiero w momencie rozpoczęcia pracy dochodzi do nawiązania stosunku pracy. Zatem można mieć do czynienia z sytuacją , gdy pracownika i pracodawcę juz łączy umowa o pracę, lecz jeszcze nie łączy stosunek pracy. W związku z tym należy określić termin rozpoczęcia pracy równy terminowi zawarcia umowy lub terminowi późniejszemu. W art. 26 KP zostały sprecyzowane skutki pominięcia w umowie o pracę określenia terminu rozpoczęcia pracy. Dowiadujemy się z niego, iż stosunek pracy nawiązuje się w terminie, określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy, a jeżeli terminu tego nie określono w dniu zawarcia umowy.¹⁴

Termin rozpoczęcia pracy przez zawodników profesjonalnych jest określany dwojako: w sposób identyczny jak w „zwykłej” umowie o pracę albo przez postanowienia, zgodnie z którymi będzie to dzień, w którym właściwy organ polskiego związku sportowego potwierdzi jego zaliczenie do kadry, zatrudniającego go klubu sportowego, względnie pozytywne przejście wstępnych badan lekarskich. Zazwyczaj strony umowy prowadzą najdłuższe pertraktacje odnośnie warun­ków wynagradzania za pracę,¹⁵ które powinny być zapisane w umowie. Trudno sobie wyobrazić pracownika (a raczej kandydata na pracownika), który nie byłby zainteresowany wysokością wynagrodzenia, jakie ma otrzymać. Istotą umowy o pracę jest zobowiązanie się do wykonania określonej pracy w zamian za wynagrodzenie.16 Wynagrodzenie trzeba podjąć, a co dalej się z nim zrobi, zależy od decyzji wynagradzanego. Marek Citko, będąc zawodnikiem ASPN Widzew Łódź SSA, część swojego wynagrodzenia za pracę w latach 1995-1997 przeznaczał na potrzeby Wspólnoty Chrześcijańskiej “Ruch Światło i Zycie” przy łódzkim kościele św. Teresy.

Wynagrodzenie zawodnika

Co należy podkreślić, nieumieszczenie kwestii wynagrodzenia w umowie o pracę nie powoduje nieważności tej umowy. W takim przypadku ustala się je na podsta-wie obowiązujących u danego pracodawcy przepisów płacowych, biorących pod uwagę rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy (np. porozumienie o zakładowym systemie wynagradzania, układ zbiorowy pracy¹⁸ lub regulamin wynagradzania). Gdy u danego pracodawcy brak odpowiednich przepisów placowych, wtedy wynagrodzenie za pracę można ustalić, co podkreśla doktryna, na podstawie wskazówek zawartych w art.13, art. 29 § 1 pkt 2 oraz art. 78 § 1 Kodeksu Pracy.

W umowach o pracę zawodników profesjonalnych podstawowa wielkość wynagrodzenia jest określona kwotowo, podobnie zresztą jak to ma miejsce przy zawieraniu umowy o pracę przez “zwykłego” pracownika, w wysokości zależnej od wymiaru wykonywanej pracy, stażu i posiadanych kwalifikacji.¹⁹ Zawodnik otrzyma więc wynagrodzenie zasadnicze w wielkości odpowiadającej jego stażowi pracy (junior będzie otrzymywał niższe wynagrodzenie niż senior) oraz posiadanym przez niego kwalifikacjom. Nie bez znaczenia przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia za pracę jest to, czy jest to tak zwana “gwiazda”, czy też nie. Z tym faktem jest powiązana przecież frekwencja na trybunach w trakcie zawodów, co nie jest bez znaczenia dla wielkości wpływów do kasy klubu. Większe wpływy do kasy klubowej pozwalają na ustalenie w umowie o pracę zawodnika profesjonalnego (“gwiazdy”), wyższego poziomu wynagrodzenia za pracę.

Oprócz wynagrodzenia zasadniczego zawodnik profesjonalny otrzymuje także premię²⁰ świadczenie dodatkowe o charakterze zmiennym i uzupełniającym płacę zasadniczą, którego wysokość określa regulamin premiowania, dołączany najczęściej do umowy o pracę w for-mie załącznika. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego premia ta jest obowiązkowym świadczeniem pracodawcy za wykonanie określonych zadań.²¹ Warunki nabywania prawa do premii powinny być określone w sposób ścisły i zobiektywizowany, bo ocena dokonana przez pracodawcę, czy pracownik spełnił warunki do jej przyznania, podlega kontroli sądowej, jeżeli pracownik wystąpi z roszczeniem. Poza powyższym “blankietowym” rodzajem umów o pracę w praktyce spotyka się także umowy, w całości skomponowane dla celów zatrudnienia sportowców profesjonalnych. Przy ich tworzeniu strony sportowego kontraktu profesjonalnego muszą pamiętać o dyspozycjach art. 18 § 1 KP, zgodnie z którymi ich postanowienia nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy.

Zasadniczo powyższe postanowienia nie budzą zastrzeżeń. Można jedynie zgłaszać pewne wątpliwości do przepisu mówiącego o tym, iż brak potwierdzenia zdolności pracownika do reprezentowania barw klubu sportowego (pracodawcy w zespole np. piłki nożnej) będzie uznawany za zawinioną utratę przez pracownika uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku. W mojej ocenie jest to postano-wienie niezgodne z dyspozycją art. 18 KP i jako takie nieważne explege (art. 18 § 2 KP). Nie można bowiem appriori uznać, ze jakieś przyszłe zdarzenie będzie zawinione przez pracownika. Jak należy przypuszczać, zabieg taki stanowić ma wygodną furtkę, dzięki której klub sportowy, będzie mógł wykorzystać mechanizm zawarty w dyspozycji art. 52 KP, i co za tym idzie rozwiązać umowę o pracę, bez zachowania okresu wypowiedzenia, z winy pracownika. Takie postępowanie klubu sportowego nie może zasługiwać na aprobatę.