Kształtowanie sprawności fizycznej dzieci przedszkolnych

W podstawie programowej wychowania przedszkolnego jednym z celów jest „troska o zdrowie dzieci i ich sprawność fizyczną; zachęcanie do uczestnictwa w zabawach i grach sportowych”. Wiadomości i umiejętności, którymi powinny wykazać się dzieci pod koniec wychowania przedszkolnego sformułowano w sposób, który wraz z zaleceniami o warunkach i sposobach realizacji stwarza nauczycielowi pole do twórczego działania w zakresie rozwoju sprawności fizycznej dzieci. Dodatkową wskazówką, co powinni umieć absolwenci przedszkola są przewidywane osiągnięcia ucznia po klasie pierwszej szkoły podstawowej, niemożliwe do uzyskania bez wcześniejszego opanowania niezbędnych sprawności i umiejętności. Aby nauczyciel mógł dobrze i twórczo pracować, powinien znać podstawy programowe niższego i wyższego etapu by wiedzieć, z jakimi wiadomościami i umiejętnościami uczeń podejmie naukę w jego klasie oraz pamiętać, jakich efektów jego pracy oczekuje się na wyższym etapie kształcenia.

Prawidłowości rozwoju fizycznego dzieci

Duże znaczenie dla racjonalnego kierowania procesem wychowania fizycznego ma właściwa diagnoza rozwoju fizycznego i motorycznego. Na tej podstawie można prognozować możliwości rozwojowe dziecka. Im wcześniej zostanie dokonana, tym łatwiej i celniej można sterować procesem rozwoju. Jedną z cech charakterystycznych rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i początkowym szkolnym jest szybkie wzrastanie i stałe zwiększanie ciężaru ciała.

Rozwój fizyczny i motoryczny dzieci przebiega nierównomiernie, skokowo, w cyklach dwuletnich.

Dzieci trzyletnie potrafią chodzić, biegać, wspinać się i pełzać, chodzić prosto pewnym krokiem, potrafią stać chwilę na jednej nodze, chodzić i skakać w takt muzyki, szybko wchodzić i schodzić po schodach, rozpinać guziki.. Obserwujemy u nich jednak brak koordynacji, krótkotrwałą koncentrację uwagi, powolne i niezręczne działania, wykonywanie niepotrzebnych ruchów dodatkowych oraz niemożność połączenia w całość dwóch różnych form ruchu, na przykład biegu i skoku, rzutu i chwytu.

U dzieci czteroletnich obserwujemy postęp w rozwoju cech motorycznych i sprawności fizycznej. Są bardzo żywe i ruchliwe, jeżdżą na rowerze, chętnie wykonują czynności wymagające zachowania równowagi, rzucają piłką, wykonują podskoki w rytm muzyki.

Wydłuża się możliwość skupienia uwagi, zwiększa potrzeba ruchu, i chęć wspólnej zabawy. Poprawia się zdolność wykonywania chwytów, rzutów, podskoków, łatwych ćwiczeń równoważnych. W tej grupie wiekowej występuje między dziećmi duże zróżnicowanie w poziomie rozwoju cech motorycznych.

U dzieci pięcioletnich obserwujemy szybki rozwój cech motorycznych, takich jak siła, szybkość, zwinność, zręczność i wytrzymałość. Równocześnie kształtują się takie cechy psychiczne jak pojętność, pamięć, odwaga, ambicja. Są zaradne, sprawnie posługują się rękami (rysują, zapinają guziki, sznurują buty...). Jednak nie potrafią jednocześnie biec i obserwować inne dziecko. Pojawiają się różnice w rozwoju motorycznym ze względu na płeć.

Rozwój fizyczny i umysłowy – współzależność

Edukacja zdrowotno-ruchowa dzieci w wieku przedszkolnym ma na celu zapewnienie im harmonijnego rozwoju psychofizycznego, dostarczenie niezbędnych wiadomości i umiejętności służących zdrowiu i sprawności fizycznej, naukę współdziałania w zespole oraz przygotowanie do samodzielnego planowania własnej aktywności fizycznej.

Odpowiednio dobrane ćwiczenia fizyczne, które możemy stosować w przedszkolu mogą mieć duży wpływ m.in. na cielesny mechanizm pisania, obejmujący utrzymanie równowagi i dobrej postawy w siedzeniu, chwyt pisarski, obustronną integrację (jedna ręka pisze, druga trzyma papier), planowanie ruchu, przekraczanie linii środkowej ciała oraz sprawność rąk i koordynację wzrokowo-ruchową, niezbędne do powodzenia w nauce pisania. Aby ten cel osiągnąć, w młodszych grupach wiele uwagi należy poświęcić ćwiczeniom z woreczkami z grochem (chwyty, rzuty, przekładanie, celowanie), nauce prawidłowego chwytu (kciuk przeciwstawnie do pozostałych palców) i podporu (cała dłoń oparta, palce skierowane do przodu), kształtowaniu zmysłu równowagi, chodzeniu po narysowanej linii, skakance, oraz swobodnym zabawom piłką (każde dziecko ma piłkę, toczy ją, popycha, przekłada, kopie, biega za nią). Ważne są też czworakowanie oraz zabawy z mocowaniem, wzmacniające ręce.

Warunki organizacji zajęć wychowania fizycznego

Każde przedszkole ma obowiązek stworzenia warunków do prawidłowej realizacji zadań programowych, w tym wychowania fizycznego. Zgodnie z tą zasadą:

Wiek przedszkolny to okres intensywnego rozwoju organizmu dziecka, a od rozwijania sprawności ruchowej zależy dalszy przebieg jego rozwoju fizycznego. Dlatego u dzieci w tym okresie oraz w pierwszych latach szkolnych obserwuje się:

• wielką potrzebę ruchu i nieraz mówi się o nadruchliwości a także o konieczności zaspokojenia głodu ruchu dziecka, (przyjmuje się, że do zaspokojenia potrzeb dziecka niezbędne jest zapewnienie mu około trzech godzin ruchu dziennie)
• korzystne zmiany w sprawności i koordynacji ruchowej (koniec przedszkola, pierwsze lata szkolne) i dlatego okres ten nazywa się złotym wiekiem motoryczności dziecka.

Z faktu tego wypływa cenna wskazówka dla nauczyciela – łatwość nauczania nawet bardzo skomplikowanych ćwiczeń (z czego korzystają tak zwane sporty wczesne, np. gimnastyka sportowa, artystyczna, akrobatyczna, łyżwiarstwo figurowe, pływanie itp.). Dysponując tą wiedzą możemy odważnie wprowadzać do zajęć wychowania fizycznego już pod koniec edukacji przedszkolnej, oprócz zabaw, zadania trudniejsze i elementy sportu.

Pierwszorzędne znaczenie dla uzyskania pożądanego efektu ma tu prawidłowy pokaz nauczanego ćwiczenia, bowiem dzieci odwzorowują cały przebieg ruchowy, uczą się go od razu. Zajęcia wychowania fizycznego w przedszkolu prowadzimy codziennie. Sprzyja temu zalecenie, by piątą część czasu pobytu w przedszkolu dzieci przebywały w ogrodzie. Należy starać się umożliwić każdej grupie kolejno dostęp do tej części ogrodu, w której można realizować gry i zabawy bieżne (ta sama uwaga dotyczy dostępu do sali gimnastycznej lub zastępczej, jeśli przedszkole taką posiada).

Wskazane jest także wykorzystywanie w czasie zorganizowanych zajęć, prowadzonych przez nauczyciela takich urządzeń jak: przeplotnie, wspinalnie, zjeżdżalnie, huśtawki itp.

Dla dzieci z dostrzeżonymi zaburzeniami rozwoju ruchowego należy, w miarę możliwości, organizować zajęcia korekcyjne na terenie przedszkola oraz indywidualizować zadania ruchowe w czasie zajęć wychowania fizycznego. Najważniejszą przesłanką w pracy z małymi dziećmi jest przestrzeganie zdrowotności oraz zapewnienie bezpieczeństwa w czasie zajęć. W tym celu należy dokładnie sprawdzić i zabezpieczyć miejsce do ćwiczeń, urządzenia, przyrządy i przybory, szczególnie starannie po dłuższej przerwie (ferie, wakacje), właściwie zaplanować zajęcia, stosować pomoc i ochronę przy wykonywaniu trudniejszych ćwiczeń oraz przestrzegać porządku i dyscypliny podczas zajęć.

Należy zadbać, by do zajęć wychowania fizycznego dzieci przebierały się w stroje sportowe. W przedszkolu można taki strój pozostawiać w przeznaczonym do tego miejscu i zmieniać na czysty co tydzień. Uwaga ta dotyczy przede wszystkim zajęć prowadzonych w sali gimnastycznej i w ogrodzie w okresie letnim. Na zajęciach ruchowych w sali dzieci powinny ćwiczyć boso. Umożliwi to stosowanie ćwiczeń zapobiegających płaskostopiu. Do zajęć wychowania fizycznego prowadzonych zimą w ogrodzie lub w terenie pożądane były by ubrania niekrępujące ruchów, łatwe do zdejmowania i wkładania oraz odpowiednie obuwie, najlepiej sportowe.

Wychowanie zdrowotne i bezpieczeństwo

Treści kształcenia w zakresie edukacji zdrowotnej w edukacji przedszkolnej, zawarte są w wielu obszarach edukacyjnych, zwłaszcza w edukacji przyrodniczej i wychowaniu fizycznym. Na tych poziomach kształcenia nie ma wyodrębnionego czasu, który należy przeznaczyć na edukację zdrowotną, nie należy więc zmniejszać liczby godzin wychowania fizycznego po to, by jedną z nich przeznaczyć na edukację zdrowotną.

Wiadomości w tym zakresie kształcenia przekazujemy dzieciom przy różnych okazjach, począwszy od kształtowania nawyków higienicznych, dbałości o zdrowie i wiedzy o zdrowych zasadach odżywiania w przedszkolu, przez zwracanie uwagi na właściwą pozycję w czasie siedzenia w ławce, wskazywanie zagrożeń dla zdrowia płynących z za długiego siedzenia przy komputerze, wiadomości o częściach ciała i organach wewnętrznych ludzi i zwierząt, po dbałość o higienę osobistą i czystość odzieży, (łatwe do zaobserwowania na wychowaniu fizycznym) oraz ubieranie się stosownie do pór roku i pogody. Ta sama uwaga dotyczy edukacji dla bezpieczeństwa. Treści z tego zakresu występują w wielu obszarach edukacyjnych już na poziomie przedszkola i są przekazywane, zwłaszcza w trakcie organizowania zajęć wychowania fizycznego, prac plastycznych, spacerów i wycieczek (bezpieczne poruszanie się po drogach), po bardziej skomplikowane wiadomości i umiejętności na koniec klasy trzeciej.

Współpraca z rodzicami

Aby skutecznie wspierać rozwój psychofizyczny dzieci niezbędna jest stała współpraca z rodzicami. Nie wszyscy rodzice zdają sobie sprawę z wielkiego zapotrzebowania dzieci na ruch i często nie wiążą nadruchliwości dziecka w domu z brakiem okazji do „wyżycia się” ruchowego w ciągu dnia. Potrzebne jest przybliżenie rodzicom reguł wychowania zdrowotnego i fizycznego dzieci, oraz uświadomienie potrzeby ruchu i niezbędnego czasu, który na to trzeba przeznaczyć. Porcja ruchu organizowana dziecku w przedszkolu oraz spacer do i z przedszkola nie wystarczają do zapewnienia prawidłowego rozwoju. Odradzajmy rodzicom przywożenie dzieci do przedszkola wózkiem lub samochodem, niech dzieci chodzą i biegają! Należy zachęcać rodziców do organizowania wspólnych zabaw ruchowych z dziećmi, do planowania im aktywności ruchowych, np. na rowerze, wrotkach, na basenie, do wyposażenia dziecka we własną piłkę i stworzenie okazji do posługiwania się nią itp.

Pomocna może okazać się wspólna analiza tygodniowego i dziennego planu zajęć dziecka, sprawdzenie, ile czasu bawi się ono i biega a ile czasu spędza siedząc, także przed ekranem telewizora lub komputerem.

Powinno się informować rodziców o zaobserwowanym poziomie rozwoju fizycznego dzieci na tle grupy rówieśniczej. Szczególną troską należy otoczyć dzieci niechętnie ruszające się, stroniące od zabaw, ze znacznie obniżonym poziomem rozwoju cech motorycznych i w razie potrzeby wspólnie planować działania zmierzające do uzyskania poprawy w tym względzie.

Ważne jest także uświadamianie rodzicom potrzeby hartowania dzieci przez przebywanie na powietrzu w każdej porze roku, zapewnienie odpowiedniego, przewiewnego i niekrępującego ubrania i stosownego obuwia.